به گزارش مدیاتی:آیا تا به حال برایتان پیش آمده که چیزی کاملاً آشنا ـ مثل یک واژه، چهره یا مکان ـ ناگهان برایتان غریبه به‌نظر برسد؟ اگر بله، احتمالاً تجربه‌ای از نوع ژامه‌وو (Jamais vu) داشته‌اید؛ حالتی ذهنی که دقیقاً نقطه مقابل «دژاوو» است. در حالی‌که دژاوو باعث می‌شود چیزی ناآشنا را آشنا احساس کنیم، ژامه‌وو برعکس عمل می‌کند و آشناها را بیگانه جلوه می‌دهد. در ادامه با این پدیده جالب روان‌شناختی و دلایل بروز آن بیشتر آشنا می‌شویم.
آشناترین چیزها ناگهان غریبه می‌شوند: با «ژامی-وو» (Jamais Vu)، متضاد مرموز دژاوو آشنا شوید
احتمالاً همه ما با پدیده «دژاوو» (Déjà vu) آشنا هستیم؛ آن لحظه عجیب که احساس می‌کنید صحنه‌ای را قبلاً دقیقاً به همین شکل دیده‌اید. اما آیا تا به حال «متضاد» آن را تجربه کرده‌اید؟
پدیده‌ای به نام «ژامی-وو» (Jamais vu) وجود دارد که افراد کمتری آن را می‌شناسند، اما تقریباً همه ما در مقطعی از زندگی آن را تجربه کرده‌ایم. اما ژامی-وو دقیقاً چیست و چه اتفاقی در مغز ما رخ می‌دهد که باعث آن می‌شود؟
«ژامی-وو» دقیقاً چیست
«Jamais vu» یک عبارت فرانسوی به معنای «هرگز دیده نشده» است. این پدیده، یک تجربه روان‌شناختی است که در آن، فرد نسبت به چیزی که برایش کاملاً آشناست، احساس غریبگی یا ناآشنایی می‌کند.
بیایید چند مثال بزنیم تا موضوع روشن‌تر شود:
آیا تا به حال شده به کلمه‌ای که هزاران بار آن را نوشته‌اید (مانند کلمه «خانه») خیره شوید و ناگهان احساس کنید که این کلمه چقدر عجیب است یا املای آن اشتباه به نظر می‌رسد؟
یا تصور کنید وارد خانه دوران کودکی خود می‌شوید—جایی که تمام گوشه‌های آن را می‌شناسید—اما برای یک لحظه، همه‌چیز کاملاً ناآشنا و جدید به نظر می‌رسد.
این تجربیات، نمونه‌های کلاسیک ژامی-وو هستند. به گفته دکتر کریس مولن، محقق آزمایشگاه دژاوو، ژامی-وو دقیقاً برعکس دژاوو است؛ در حالی که آن چیز را کاملاً می‌شناسید، اما احساس می‌کنید غیرواقعی یا عجیب است.
هنگام تجربه ژامی-وو چه اتفاقی در مغز می‌افتد
علت دقیق ژامی-وو هنوز یک راز علمی باقی مانده است، اما متخصصان چندین نظریه جالب در این مورد دارند:
1. قطع ارتباط موقت مغز: به گفته دکتر کارن دی. سالیوان، عصب-روان‌شناس، ژامی-وو تجربه‌ای از «یادآوری بدون تشخیص» است. به زبان ساده، مغز شما اطلاعات را به یاد می‌آورد، اما در همان لحظه، بخش مربوط به «تشخیص» آن آشنایی، به طور موقت قطع می‌شود. این یک ناهماهنگی لحظه‌ای بین ادراک (چیزی که می‌بینید) و حافظه (چیزی که می‌دانید) است.
2. خستگی یا استرس مغزی: نظریه‌های دیگر، ژامی-وو را به اختلال موقت در عملکرد «لوب گیجگاهی» مغز (بخش مسئول حافظه و احساسات) نسبت می‌دهند. این اختلال می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
خستگی مفرط
استرس شدید
کمبود خواب
عدم تعادل موقت در انتقال‌دهنده‌های عصبی (مانند دوپامین یا سروتونین)
3. اختلال در توجه: گاهی اوقات، اگر به چیزی که کاملاً آشناست توجه کامل نداشته باشید (مثلاً حواستان پرت باشد)، مغز ممکن است برای لحظه‌ای در پردازش آن دچار خطا شده و آن را به عنوان «جدید» یا «ناآشنا» طبقه‌بندی کند.
ارتباط ژامی-وو با احساسات و سلامت روان
بخشی از چیزی که ژامی-وو را نگران‌کننده می‌کند، غیرمنتظره بودن آن است. اینکه ناگهان احساس کنید واقعیتی که می‌شناسید، برای لحظه‌ای تغییر کرده یا غیرواقعی به نظر می‌رسد، می‌تواند تجربه‌ای ترسناک و شبیه به «احساس جدایی از واقعیت» (تفکیک) باشد.
به همین دلیل، برخی محققان ژامی-وو را مدلی مفید برای درک چگونگی جدا شدن احساسات ما از فرآیندهای ادراکی (مانند خواندن یک کلمه یا تشخیص یک چهره) می‌دانند.
آیا باید نگران تجربه «ژامی-وو» باشیم
خبر خوب این است که در اغلب موارد، ژامی-وو یک پدیده موقت و خوش‌خیم است.
به گفته دکتر سالیوان، اگر این اتفاق به ندرت و به صورت مختصر (چند ثانیه) رخ دهد، کاملاً طبیعی است. معمولاً با یک مکث کوتاه و تمرکز مجدد، مغز به حالت عادی بازمی‌گردد.
چه زمانی باید موضوع را جدی گرفت
اگرچه ژامی-وو معمولاً بی‌خطر است، اما در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از مسائل دیگر باشد:
استرس و خستگی مزمن: اگر این اتفاق در دوره‌های پر استرس، کم‌خوابی شدید یا خستگی مفرط رخ می‌دهد، این یک زنگ هشدار از طرف بدن شماست که نیاز به استراحت و مدیریت استرس دارید.
مسائل روان‌شناختی: در برخی موارد، ژامی-وو ممکن است با اضطراب شدید یا اختلالات تجزیه‌ای مرتبط باشد.
اختلالات عصبی: اگرچه نادر است، اما ژامی-وو مکرر می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات عصبی مانند میگرن یا انواع خاصی از صرع باشد.
اگر به ندرت ژامی-وو را تجربه می‌کنید، نگران نباشید. اما اگر این احساس به طور مکرر (مثلاً چندین بار در هفته یا ماه) تکرار می‌شود و باعث نگرانی شما شده است، منطقی است که با یک پزشک یا متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید تا مطمئن شوید همه‌چیز در مغز شما به درستی کار می‌کند.
