تب دنگی چیست؟ پیشگیری، درمان، کنترل و علایم بیماری تب Dengue

تب دنگی چیست؟ هرآنچه در مورد تب Dengue باید بدانید

در حالی که تنها چند سال از همه‌گیری ویروس کووید 19 و چالش‌های آن سپری شده، امروزه گسترش موارد ابتلا به بیماری ویروسی دیگری عاملی برای نگرانی مردم جهان شده است. بیماری تب دنگی که امروزه می‌توانیم مطالب مختلفی از آن را در بسیاری از رسانه‌های خبری بزرگ مشاهده کنیم، در طی چند دهه گذشته به طرز نگران کننده‌ای در سراسر جهان گسترش یافته است. رسانه مدیاتی در این مقاله به بررسی این بیماری و راه‌کارهای مقابله با آن، کنترل، درمان و پیشگیری می‌پردازد.

تب دنگی چیست؟

تب دنگی که با عنوان تب استخوان شکن نیز شناخته می‌شود، نوعی عفونت ویروسی است که توسط گونه‌ای از پشه‌ها به انسان منتقل می‌شود. این بیماری غالباً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شیوع دارد.

- تبلیغات -

اغلب افرادی که به بیماری تب دنگی مبتلا می‌شوند، هیچ علائمی ندارند اما برخی از افراد علائمی را نشان می‌دهند که عبارتند از تب بالا، سردرد، بدن درد و ضایعه پوستی. اغلب افراد 1 تا 2 هفته پس از ابتلا به این بیماری بهبود می‌یابند اما افرادی که به تب دنگی شدید مبتلا می‌شوند به مراقبت‌های ویژه در بیمارستان نیاز پیدا می‌کنند. موارد شدید ابتلا به این بیماری که با عنوان تب دنگی خونریزی دهنده نیز شناخته می‌شود، می‌تواند کشنده باشند.

با جلوگیری از قرار گرفتن در معرض نیش پشه به ویژه در طول روز می‌توانیم ریسک ابتلا به این بیماری را تا حد زیادی کاهش دهیم.

از انجایی که هنوز دارویی برای درمان این بیماری وجود ندارد، پزشکان از داروهای کاهش دهنده درد برای تسکین دادن به بیماران استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید: آیا رژیم فستینگ برای قلب شما مضر است؟

علایم ابتلا به تب دنگی

اغلب افرادی که به بیماری تب دنگی مبتلا می‌شوند، هیچ گونه علایمی از ابتلا به این بیماری ندارند یا علایم خفیفی را بروز می‌دهند و معمولاً در طول 2 تا 3 هفته بهبود می‌یابند اما گزارش‌های تقریباً نادری از ابتلا افراد به تب دنگی شدید و مرگ آن‌ها نیز وجود دارد.

علائم این بیماری معمولاً 4 تا 10 روز پس از ابتلا به آن آغاز شده و می‌تواند برای 2 تا 7 روز طول بکشد. رایج‌ترین علایم ابتلا به تب دنگی عبارتند از:

• تب شدید (40 درجه سانتی گراد/104 درجه فارنهایت)
• سردرد شدید
• درد چشم
• درد عضلانی و مفاصل
• حالت تهوع
• استفراغ
• تورم غدد
• ضایعات پوستی

افرادی که برای دومین مرتبه به تب دنگی مبتلا می‌شوند، ریسک بیشتری برای تجربه نوع شدید تب دنگی یا تب دنگی خونریزی دهنده را دارند. علایم تب دنگی شدید غالباً پس از فروکش کردن تب ظاهر می‌شوند و عبارتند از:

• درد شدید شکم
• استفراغ مداوم
• سریع شدن تنفس
• خونریزی از لثه یا بینی
• خستگی
• بی‌قراری
• وجود خون در استفراغ یا مدفوع
• احساس تشنگی شدید
• رنگ پریدگی پوست
• احساس ضعف

افرادی که به تب دنگی شدید مبتلا می‌شوند، باید سریعاً تحت مراقبت‌های پزشکی قرار بگیرند. عارضه احساس خستگی برای افرادی که به بیماری تب دنگی مبتلا می‌شوند تا چند هفته پس از بهبودی نیز ادامه خواهد داشت.

تشخیص و درمان تب دنگی

هیچ داروی خاصی برای درمان تب دنگی وجود ندارد و کادر پزشکی غالباً تلاش می‌کنند تا علائم بیماری را کنترل کنند. اغلب بیماران مبتلا به تب دنگی می‌توانند در خانه و با استفاده از داروهای مسکن مراحل در مان را به پایان برسانند.

پزشکان غالباً از داروی استامینوفن (پاراستامول) برای کنترل درد بیماران استفاده می‌کنند. از آنجایی که اغلب داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین خطر خونریزی را افزایش می‌دهند، برای بیماران مبتلا به تب دنگی داروهای جایگزین تجویز می‌گردد. به علاوه، توصیه می‌شود تا افرادی که به تب دنگی شدید مبتلا هستند، با نظر پزشک معالج در بیمارستان بستری شوند.

گسترش بیماری تب دنگی در جهان

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، موارد ابتلا به تب دنگی از 505430 نفر در سال 2000 میلادی به 5.2 میلیون نفر در سال 2019 رسیده است.

اغلب افرادی که به بیماری تب دنگی مبتلا می‌شوند، دارای علایم خفیف یا حتی بدون علامت هستند و بدون نیاز به مداخله پزشکی نیز بهبود می‌یابند و بسیاری از موارد ابتلا به تب دنگی نیز با سایر بیماری‌های تب‌دار اشتباه گرفته می‌شود؛ بر همین اساس می‌توانیم حدس بزنیم که تعداد واقعی موارد گزارش ابتلا به این بیماری در سطح بسیار بالاتری از گزارش‌های منتشر شده قرار دارد.

بیشترین موارد ابتلا به تب دنگی به سال 2023 میلادی باز می‌گردد که بیش از 80 کشور جهان در تمامی نواحی سازمان بهداشت جهانی را شامل می‌گردد. در سال 2023 میلادی افزایش غیر منتظره موارد ابتلا به تب دنگی به رقم 6.5 میلیون نفر گزارش شده که از این بین 7300 مورد به مرگ بیمار منجر شده است.

عوامل متعددی در گسترش ریسک انتقال تب دنگی نقش دارند که تغییر پراکندگی پشه‌های ناقل (پشه‌های Aedes aegypti و Aedes albopictus) به ویژه در کشورهایی که قبلاً با مشکل گسترش این بیماری مواجه نبودند، تجربه پدیده ال نینو و تغییرات آب و هوا در سال 2023 میلادی که به افزایش دما، بارندگی و افزایش رطوبت هوا منجر شده، شکنندگی سیستم بهداشت و درمان پس از دست و پنجه نرم کردن با ویروس کووید 19 و بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی در کشورهایی که با بحران‌های پیچیده و جا‌به‌جایی جمعیت مواجه هستند را شامل می‌گردد.

طبق مدل‌سازی‌های کامپیوتری که برای برآورد گسترش بیماری تب دنگی انجام شده، تقریباً 390 میلیون مورد ابتلا به این بیماری در سال وجود دارد که از بین آن‌ها علایم 96 میلیون نفر به صورت بالینی ظاهر می‌شود. براورد دیگری نشان می‌دهد که 3.9 میلیارد نفر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.

موارد ابتلا به تب دنگی هم‌اکنون در بیش از 100 کشور از نواحی سازمان بهداشت جهانی شامل قاره آفریقا، آمریکا، مدیترانه شرقی، جنوب شرقی آسیا و مناطق غربی اقیانوس آرام مشاهده شده است. در این بین، قاره آمریکا، جنوب شرقی آسیا و مناطق غربی اقیانوس آرام به طور جدی تحت تاثیر گسترش این بیماری قرار گرفته‌اند و به تنهایی 70 درصد از سهم شیوع جهانی این بیماری به قاره آسیا اختصاص دارد. همچنین، تب دنگی در حال گسترش به نواحی جدیدی در اروپا، مدیترانه شرقی و آمریکای جنوبی است.

در سال 2023 میلادی، بیشترین موارد ابتلا به تب دنگی گزارش شده است. در این بین، 4.5 مورد ابتلا و 2300 مرگ ناشی از این بیماری در کشورهای آمریکایی گزارش شده است. بیشترین موارد ابتلا به تب دنگی نیز به قاره آسیا اختصاص دارد که کشورهای بنگلادش با 321 هزار نفر، مالزی 111,400 نفر، تایلند با 150 هزار نفر و ویتنام با 369 هزار نفر را شامل می‌شود.

بیشتر بخوانید: عملکرد بهتر هوش مصنوعی تخصصی Med-Gemini در زمینه پزشکی نسبت به GPT-4

انتقال تب دنگی

• انتقال از طریق نیش پشه: ویروس عامل ایجاد تب دنگی از طریق نیش پشه‌های ماده و به ویژه گونه Aedes aegypti به انسان منتقل می‌شود. گونه‌های دیگر نژاد Aedes نیز می‌توانند به عنوان ناقل عمل کنند اما در مقایسه با گونه Aedes aegypti در جایگاه کم اهمیت‌تری قرار می‌گیرند. با این وجود، در سال 2023 میلادی گسترش انتقال از طریق گونه Aedes albopictus (پشه ببری) در اروپا مشاهده شده است.

در فاصله زمانی تغذیه پشه از خون انسان آلوده و گزش فرد قربانی، ویروس عامل بیماری تب دنگی در روده میانی پشه تکثیر می‌شود. این فاصله زمانی با عنوان Extrinsic Incubation Period یا به اختصار EIP شناخته می‌شود. در دمای 25 تا 28 درجه سانتی‌گراد، دوره EIP می‌تواند 8 تا 12 روز طول بکشد. تغییرات دوره زمانی EIP نه‌تنها به دمای محیط بستگی دارد، عوامل متعددی مانند تغییرات دما در هر روز، ژنوتیپ ویروس و غلظت خون آلوده به ویروس نیز می‌توانند دوره زمانی انتقال ویروس توسط پشه را تحت تاثیر قرار دهند. زمانی که پشه به این بیماری آلوده می‌شود، می‌تواند تا پایان طول عمر خود ویروس را به افراد قربانی منتقل کند.

• انتقال از انسان به پشه: پشه‌ها می‌توانند با نیش زدن افرادی که به تب دنگی مبتلا هستند (شامل افرادی که هنوز علایمی ندارند، افرادی که علایم تب دنگی را نشان می‌دهند و افرادی که هیچ علایمی از ابتلا به تب دنگی ندارند)، به ویروس عامل این بیماری آلوده شوند. انتقال ویروس عامل ایجاد بیماری تب دنگی می‌تواند 2 روز قبل از آن‌که فردی علایم ابتلا به این بیماری را نشان دهد تا 2 روز پس از فروکش کردن تب اتفاق بیفتد.

احتمال آلوده شدن پشه به ویروس عامل بیماری تب دنگی به طور مستقیم با میزان حضور ویروس در خون بیمار و درجه تب بیمار ارتباط دارد. بلعکس، سطوح بالای آنتی‌بادی DENV می‌تواند احتمال آلوده شدن پشه به این ویروس را کاهش دهد. دوره حضور ویروس در خون (Viremic) اغلب افراد 4 تا 5 روز گزارش شده اما Viremic می‌تواند تا 12 روز نیز طول بکشد.

• انتقال از مادر به جنین: اگرچه بیماری تب دنگی اساساً از راه گزیده شدن توسط پشه بین انسان‌ها منتقل می‌شود اما شواهدی از انتقال عامل بیماری تب دنگی از مادر باردار به نوزاد نیز وجود دارد. ابتلا مادر باردار به تب دنگی می‌تواند خطر زایمان زودرس، وزن کم در زمان تولد و عیوب جنین را افزایش دهد.
• سایر راه‌های انتقال: موارد نادری از انتقال تب دنگی توسط فراورده‌های خونی، اهدا عضو و انتقال خون گزارش شده است.

جلوگیری و کنترل تب دنگی

پشه‌های عامل انتقال بیماری تب دنگی در طول روز فعالیت می‌کنند؛ بنابراین با محافظت کردن از خودمان در برابر گزش حشرات توسط راه‌کارهای زیر می‌توانیم خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهیم:

• لباس‌هایی را بپوشید که تا حد امکان اغلب قسمت‌های بدن را بپوشاند.
• اگر قصد استراحت روزانه را دارید از پشه‌بند و اسپری مواد دافع حشرات استفاده کنید.
• پنجره‌ها را با استفاده از توری بپوشانید.
• از مواد دافع حشرات (اسپری حاوی DEET، Picaridin یا IR3535 و بخارساز استفاده کنید.

با استفاده از راه‌کارهای زیر می‌توانیم از تکثیر شدن پشه‌ها جلوگیری کنیم:

• مدیریت و اصلاح محیط‌های طبیعی و بسترهای تخم‌گذاری پشه‌ها.
• دفع صحیح زباله‌ها و حذف زیستگاه‌های مصنوعی مانند دریاچه‌ها که می‌توانند به محل نگهداری از آب راکد تبدیل شوند.
• پوشاندن، تخلیه و تمیز کردن ظروف ذخیره آب خانگی به طور هفتگی.
• استفاده از حشره کش‌های مناسب برای از بین بردن لارو پشه‌ها در سیستم‌های ذخیره‌سازی آب.

اگر به بیماری تب دنگی مبتلا شدید، این اقدامات را انجام دهید:

• استراحت کنید.
• مایعات زیاد بنوشید.
• از استامینوفن برای تسکین دادن درد استفاده کنید.
• از مصرف داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن و آسپرین خودداری کنید.
• وجود علایم ابتلا به تب دنگی شدید را بررسی کنید و در صورت بروز این علایم سریعاً با پزشک تماس بگیرید.

تاکنون یک واکسن با نام Qdenga توانسه تاییدیه و مجوز سیستم‌های بهداشت و درمان برخی از کشورهای جهان را دریافت کند. با این وجود، توصیه می‌شود تا تنها برای گروه سنی 6 تا 16 سال که در مناطقی با سطح بالایی از شیوع این بیماری زندگی می‌کنند، استفاده شود. چندین واکسن دیگر نیز وجود دارند که هنوز برای استفاده عمومی آماده نشده‌اند.