فرار مغزها: چالش بزرگ برنامه‌نویسان و آینده ایران
به گزارش مدیاتی:نشست رونمایی از «گزارش وضعیت برنامه‌نویسی در ایران» با حضور جمعی از متخصصان و مدیران فناوری اطلاعات در هتل پارسیان برگزار شد. این گزارش توسط کوئرا و با حمایت دیجی‌کالا و دیجی‌پی تهیه شده بود و به بررسی وضعیت برنامه‌نویسان و چالش‌های پیش روی این قشر در ایران می‌پرداخت.
کوئرا پلاس، پاتوق برنامه‌نویسان ایرانی
فاطمه عامل، مدیر مارکتینگ کوئرا، این گزارش را نقطه شروعی برای گفتگو و تصمیم‌گیری در حوزه برنامه‌نویسی دانست. او کوئرا پلاس را بستری برای تعامل و شبکه‌سازی برنامه‌نویسان معرفی کرد و گفت این گزارش با همکاری دیجی‌کالا، دیجی‌پی و رسانه‌هایی مثل ویرگول و یکتانت تهیه شده تا تصویری دقیق از وضعیت برنامه‌نویسان در ایران ارائه دهد.
مهاجرت، کابوس دیجی‌کالا
مصی کوهنورد، مدیرکل منابع انسانی دیجی‌کالا، از چالش جذب و نگهداشت نیروی متخصص در این شرکت گفت. او اعلام کرد ۴۰ درصد نیروهای جداشده از دیجی‌کالا در سال گذشته، جوانان ۲۱ تا ۲۵ ساله‌ای بودند که به دلیل مهاجرت، این شرکت را ترک کرده‌اند. نرخ خروج کارکنان دیجی‌کالا در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۰ درصد بوده است.
کوهنورد از تلاش‌های دیجی‌کالا برای کاهش این آمار خبر داد و گفت: «با تشکیل کارگروه‌های تحقیقاتی و تدوین برنامه‌های شغلی برای بخش فناوری، توانستیم نرخ خروج به دلیل موقعیت شغلی بهتر را ۲۰ درصد کاهش دهیم. اما مهاجرت همچنان رو به افزایش است و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.»
یوتیوب، دانشگاه برنامه‌نویسان ایرانی
علیرضا جلالیان، مدیر توسعه کسب‌وکار کوئرا، بر اهمیت تصمیم‌گیری بر اساس داده‌ها تأکید کرد و گفت: «به دلیل کمبود اطلاعات دقیق و قابل مقایسه درباره برنامه‌نویسان در ایران، تصمیم گرفتیم خودمان دست به کار شویم و با یک نظرسنجی گسترده، داده‌های مورد نیاز را جمع‌آوری کنیم.»
در این نظرسنجی که بیش از یک میلیون بازدید داشت، ۵۱۲۰ متخصص شرکت کردند.
برخی از یافته‌های جالب این گزارش:
یوتیوب محبوب‌ترین پلتفرم آموزشی برای برنامه‌نویسان ایرانی است.
۸۳ درصد شرکت‌کنندگان مرد و ۱۶ درصد زن بودند.
۶۰ درصد برنامه‌نویسان کمتر از ۳ سال سابقه کار داشتند.
پایتون با ۵۶ درصد، محبوب‌ترین زبان برنامه‌نویسی بود و پس از آن HTML و جاوا اسکریپت قرار داشتند.
حقوق بالا، امکان دورکاری و فرصت رشد و یادگیری، مهم‌ترین اولویت‌های شغلی برنامه‌نویسان بودند.
فیلترینگ و اینترنت ضعیف، بلای جان برنامه‌نویسان
این گزارش نشان داد که فیلترینگ و کیفیت پایین اینترنت، بزرگترین موانع کاری برنامه‌نویسان هستند، به طوری که ۱۰ درصد از وقت روزانه آن‌ها صرف دور زدن این محدودیت‌ها می‌شود. همچنین ۴۰ درصد برنامه‌نویسان قصد مهاجرت دارند و کیفیت بهتر زندگی را دلیل اصلی این تصمیم می‌دانند.
درآمد برنامه‌نویسان در ایران
میانگین حقوق برنامه‌نویسان بر اساس تجربه و موقعیت شغلی متفاوت است:
کارآموزان: ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان
مدیران فنی: ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان
مدیران ارشد: ۷۰ تا ۸۰ میلیون تومان
مسعود طباطبایی، مدیرعامل دیجی‌کالا: مهاجرت را پذیرفته‌ایم، اما…
طباطبایی در پنل «راهبران کسب‌وکار» از تلاش‌های دیجی‌کالا برای ایجاد محیطی امن و پایدار برای متخصصان گفت. او با اشاره به فشارهای بیرونی بر نیروهای متخصص گفت: «در دیجی‌کالا سعی کردیم محیطی امن در برابر مشکلات اقتصادی و اجتماعی ایجاد کنیم تا افراد بتوانند با آرامش خاطر کار کنند.»
او با بیان اینکه خودش هم زمانی برنامه‌نویس بوده، گفت: «من از پله‌های پایین شروع کردم و به مدیریت دیجی‌کالا رسیدم. اما حتی در این جایگاه هم تجربه بازداشت را داشتم. این اتفاق باعث شد اطرافیانم بپرسند آیا حتی اگر به مدیریت یک شرکت بزرگ مثل دیجی‌کالا برسی، باز هم امنیت نداری؟»
طباطبایی با اشاره به چالش‌های کسب‌وکارهای آنلاین در ایران گفت: «باور ندارم گروهی عمداً می‌خواهند ما را تخریب کنند. فکر می‌کنم برخی افراد از تأثیرات مثبت کسب‌وکارهای آنلاین آگاهی کافی ندارند و من همیشه تلاش کردم این آگاهی را ایجاد کنم. با این حال، گاهی با وجود تمام تلاش‌ها، مجبوریم چند قدم به عقب برگردیم. اما راهی جز امیدواری نداریم.»
او درباره مهاجرت نیروهای متخصص گفت: «در گفتگوهای داخلی، وقتی بحث مهاجرت پیش می‌آید، حرفی برای گفتن ندارم. ما حتی از ایرانیان خارج از کشور کمک گرفتیم تا تجربیاتشان را با ما به اشتراک بگذارند و گاهی در این زمینه موفق شدیم. اما واقعیت این است که مهاجرت را مثل مرگ پذیرفته‌ایم. تنها کاری که می‌توانیم بکنیم این است که زمان حضور متخصصان در ایران را طولانی‌تر کنیم.»
طباطبایی با اشاره به اقدامات دیجی‌کالا برای بهبود شرایط گفت: «ما تمام تلاش خود را می‌کنیم تا بهترین شرایط را برای متخصصان فراهم کنیم. اما مهاجرت واقعیتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. مهم‌ترین هدف ما این است که متخصصان زمان بیشتری در دیجی‌کالا بمانند، حتی اگر نتوانیم مانع مهاجرت آن‌ها شویم.»
دیجی‌کالا، پلی بین روستاها و بازار ملی
طباطبایی با شور و اشتیاق از بخش محصولات بومی و محلی دیجی‌کالا گفت و تأکید کرد که این بخش می‌تواند تأثیر زیادی بر اشتغال‌زایی در مناطق دورافتاده داشته باشد. او گفت: «اینکه فردی در یک روستای دورافتاده می‌تواند محصولات خود را به سراسر کشور عرضه کند، نشان‌دهنده قدرت فناوری و امکان ایجاد اشتغال پایدار برای این افراد است.»
هوش مصنوعی در دیجی‌کالا: از ایده تا عمل
طباطبایی با اشاره به تجربیاتش در علی‌بابا و تلاش‌های اولیه برای استفاده از هوش مصنوعی گفت: «در آن زمان، این کار بسیار سخت‌تر بود، اما امروز شرایط تا حدودی ساده‌تر شده است.»
او در ادامه گفت که با وجود پیشرفت‌های جهانی، استفاده عمیق و مؤثر از هوش مصنوعی در ایران هنوز در ابتدای راه است: «باور دارم هنوز در ایران به طور کامل وارد دنیای هوش مصنوعی نشده‌ایم، چون دانش کامل این حوزه در کشور وجود ندارد و سرمایه‌گذاری‌های لازم در این حوزه بسیار سنگین است. این فناوری ارزان نیست و نیازمند بودجه‌های کلان است.»
طباطبایی بر ضرورت استفاده از هوش مصنوعی برای کسب‌وکارها تأکید کرد و گفت: «اگر سازمانی از هوش مصنوعی استفاده نکند، خیلی سریع از رقبا عقب می‌افتد. این فناوری آنقدر پیشرفته است که حتی گروه‌های کوچک چند نفره می‌توانند با استفاده از آن، از کسب‌وکارهای بزرگ پیشی بگیرند.»
اشکان آرمندهی، مدیرعامل دیوار: مهاجرت، بحران بزرگ برنامه‌نویسان
آرمندهی با اشاره به نتایج نظرسنجی برنامه‌نویسان، آماری نگران‌کننده ارائه کرد: «۷۵ درصد از جامعه هدف نظرسنجی، به نوعی در حال مهاجرت هستند. این آمار ترسناک است و همه می‌دانیم که بخشی از این آمار به دلیل کیفیت پایین زندگی در ایران است.»
او در ادامه، تأثیر حوادث اجتماعی و سیاسی را در افزایش نرخ مهاجرت برجسته کرد: «پس از حوادثی مثل شلیک به هواپیمای اوکراینی، شرایط در ایران بدتر شد. تا قبل از این، بخش عمده‌ای از مهاجرت‌ها دلایل اقتصادی داشت، اما امروز دلایل مهاجرت گسترده‌تر و عمیق‌تر شده است.»
با این وجود، آرمندهی بر ضرورت اثرگذاری اجتماعی از طریق فعالیت‌های برنامه‌نویسان تأکید کرد: «ما باید با کار خود، مثل کدنویسی و توسعه محصولات، مشکلات مردم را کاهش دهیم. اثرگذاری کاری که برنامه‌نویسان انجام می‌دهند، در کیفیت زندگی مردم ایران مشهود است و این موضوع باعث می‌شود من و تیمم به کارمان ادامه دهیم.»
کیوان جامه‌بزرگ، معاون توسعه راهبردی فناپ: موفقیت در ایران، چرا که نه؟
جامه‌بزرگ با اشاره به موفقیت پلتفرم‌هایی مانند دیوار و دیجی‌کالا گفت: «این پلتفرم‌ها نشان می‌دهند که می‌توان در ایران هم به پیشرفت‌های بزرگی دست یافت. به عنوان مثال، اپلیکیشن ویپاد توانسته تعداد مشتریانی بیشتر از کل مشتریان بانک سنتی پاسارگاد داشته باشد. این موفقیت، اعتماد به نفس برنامه‌نویسان را تقویت می‌کند و می‌تواند از دلسردی این قشر جلوگیری کند.»
هوش مصنوعی، آینده فناوری ایران
جامه‌بزرگ با تأکید بر اهمیت هوش مصنوعی در محصولات فناپ، از ظرفیت‌های این فناوری در پلتفرم‌هایی مانند نشان و زیتل نام برد و گفت: «انقلاب صنعتی چهارم با کمک هوش مصنوعی شکل می‌گیرد. اما سؤال این است که ما در ایران چگونه می‌خواهیم از ظرفیت‌های هوش مصنوعی استفاده کنیم؟ در اسناد کلان کشور آمده است که باید جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی باشیم، اما در حال حاضر فاصله زیادی با این هدف داریم.»
او همچنین بر اهمیت آموزش هوش مصنوعی در میان مدیران تأکید کرد: «مدیران باید خودشان یاد بگیرند که چگونه از هوش مصنوعی استفاده کنند. نباید تنها مصرف‌کننده باشیم؛ بلکه باید در توسعه محصولات با کمک این فناوری نقش فعال داشته باشیم.»
محمد نامداری، مدیر ارشد فناوری دیجی‌کالا: حمایت از برنامه‌نویسان، راه عبور از بحران
نامداری با تأکید بر اهمیت حمایت از برنامه‌نویسان در مسیر رشد شخصی و حرفه‌ای گفت: «ما در دیجی‌کالا تلاش می‌کنیم فضایی ایجاد کنیم که افراد بتوانند در میدان عمل کار کنند، اشتباه کنند و همچنان پیشرفت کنند. این موضوع با تعریف حد و مرزهایی مشخص انجام می‌شود. هدف ما این است که برنامه‌نویسانی که با هزار امید به دیجی‌کالا می‌آیند، به رویای خود برسند و ما هم سهم خود را در رشد آن‌ها ادا کنیم.»
هوش مصنوعی، فرصتی برای بهینه‌سازی
نامداری درباره تأثیر هوش مصنوعی بر ساختارهای سازمانی دیجی‌کالا گفت: «هوش مصنوعی یک موضوع ترند است، اما در ابعاد دیجی‌کالا، این فناوری می‌تواند به بهینه‌سازی بسیاری از فرایندها کمک کند. ما در بخش‌های مختلف به سمت استفاده از هوش مصنوعی رفته‌ایم و تیم‌های فنی ما تلاش زیادی در این زمینه انجام داده‌اند.»
محمدجواد نادری، مدیر ارشد فناوری کوئرا: سایه تهدید مهاجرت
نادری از چالش‌های جدی در نگهداشت نیروی انسانی متخصص گفت: «ما همیشه با این چالش روبه‌رو هستیم که یکی از مهره‌های کلیدی تیم فنی ممکن است شرکت را ترک کند. این تهدید دائماً بالای سر ما قرار دارد و حتی با افزایش حقوق و دادن مسئولیت‌های بیشتر نیز نمی‌توانیم این موضوع را به طور کامل مدیریت کنیم.»
او افزود: «واقعیت این است که بسیاری از این افراد، حتی با بهترین شرایط کاری، همچنان به مهاجرت از ایران فکر می‌کنند. این موضوع برای شرکت‌هایی مانند ما که به نیروی انسانی متخصص وابسته‌اند، یک بحران جدی است.»
علی شریفی زارچی، استاد دانشگاه تهران: زنگ خطر مهاجرت
شریفی زارچی در مراسم رونمایی از گزارش برنامه‌نویسان، به بحران مهاجرت نیروی انسانی متخصص از ایران پرداخت. او با اشاره به آمارهای نگران‌کننده، این روند را زنگ خطری جدی برای آینده کشور دانست.
دنیا در اوج پیشرفت، ایران درگیر مسائل اولیه
شریفی زارچی گفت: «دنیا به لبه‌های شگفت‌انگیز تکنولوژی رسیده است. چند روز پیش گوگل از چیپ کوانتومی رونمایی کرد که مسائلی را در پنج دقیقه حل می‌کند که کامپیوترهای فعلی هزاران سال برای آن نیاز دارند. اما در ایران هنوز درگیر این هستیم که آیا تلگرام یا اینستاگرام رفع فیلتر شود یا خیر.»
او وضعیت مهاجرت را یکی از بزرگترین چالش‌های ایران دانست و افزود: «در کشور ما به انواع ناترازی‌ها اشاره شده است، اما باید به ناترازی انسان نیز توجه کنیم. عمده جمعیت مردم ایران، از دانشجویان گرفته تا افراد شاغل با بیش از ۱۰ سال سابقه کار، تمایل به مهاجرت دارند.»
آمارهای نگران‌کننده مهاجرت دانشجویان
بر اساس گزارش ارائه‌شده، تعداد دانشجویان ایرانی در ده کشور مقصد اصلی از ۶۰,۳۹۹ نفر در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۱۱۰,۰۰۰ نفر در سال ۲۰۲۴ رسیده است. یعنی طی چهار سال، رشد ۸۲ درصدی در مهاجرت دانشجویان. شریفی زارچی این روند را نشانه‌ای از نبود چشم‌انداز روشن برای نیروی انسانی متخصص در ایران دانست.
کشورهای همسایه، مقصد نخبگان ایرانی
شریفی زارچی با اشاره به کشورهای منطقه گفت: «عمان تبدیل به جاروبرقی پزشکان ما شده است و عربستان و قطر با برنامه‌های جذاب اقتصادی و تکنولوژی‌های آینده، نیروهای متخصص ایرانی را جذب می‌کنند. اما ما همچنان درگیر مسائل ابتدایی هستیم.»
پیامدهای ناترازی انسانی و اقتصادی
او با هشدار درباره آینده اقتصادی ایران افزود: «نیروی انسانی متخصص ما از کشور می‌رود، در حالی که نیروی غیرمتخصص وارد می‌شود. این ناترازی انسانی، آینده‌ای پر از چالش برای ایران خواهد ساخت. اگر نفت و گاز دیگر قدرت اقتصادی ما نباشند، چگونه می‌خواهیم جایگاه خود را در اقتصاد جهانی حفظ کنیم؟»
جوانان متخصص، کلید آینده‌ای پایدار
شریفی زارچی تأکید کرد: «جوانان متخصص می‌توانند ایران را به کشوری پایدار با اقتصادی قوی تبدیل کنند. اما این جوانان در حال ترک وطن هستند. این موضوع باید همه را، حتی نیروهای امنیتی کشور را نگران کند. با این حال، به نظر می‌رسد توجه کافی به این بحران وجود ندارد.»
